‘Droogte én wateroverlast vragen om maatwerk op de Wadden’
In de Banckspolder op Schiermonnikoog loopt één van de laatste projecten uit de eerste fase van Wij&Wadvogels nog steeds door. Met ‘PolderPracht Schiermonnikoog’ proberen Vogelbescherming, het Wetterskip Fryslân en de boeren van Schiermonnikoog het leefgebied voor de weidevogels te verbeteren. Naast onder meer de beschikbaarheid van voedsel voor zowel de oudervogels als de kuikens is waterbeheer een belangrijk aandachtspunt.
In droge voorjaren vallen verschillende sloten droog en wordt de bodem te hard voor de weidevogels om er voedsel uit te kunnen halen. Beleidsmedewerker Edwin ter Hennepe van Vogelbescherming Nederland en Arjen Kok, strategisch adviseur van het Wetterskip Fryslân nemen plaats op de spreekwoordelijke bank die dit keer aan de rand van de Banckspolder is gezet, en vragen zich af hoe zij de sloten ook ’s zomers gevuld houden.
Beschermen en verbeteren
“Toen het project Wij&Wadvogels zich meldde bij de boeren in de Banckspolder op Schiermonnikoog, werden we met enige scepsis ontvangen”, vertelt Edwin ter Hennepe van Vogelbescherming Nederland. “Er zitten al heel veel vogels op ons land, dus wat kom je eigenlijk doen, dat was de gedachte. Maar wat was het broedsucces en waarom zitten er zo weinig broedende grutto’s op Schiermonnikoog? Samen met de boeren zagen we ruimte voor verbetering, want met name in een droge zomer staan veel sloten in deze polder kurkdroog. Soms stuift het zand zelfs in de rondte, als op een droge steppe. Wij&Wadvogels wil er graag aan bijdragen om die situatie te verbeteren. Het kan wad- en weidevogels als de grutto en de scholekster ten goede komen.”
Bijzonder watersituatie
“Schiermonnikoog heeft een bijzondere watersituatie”, legt hydroloog en strategisch adviseur van het Wetterskip, Arjen Kok uit. “Meer nog dan in de rest van Nederland, is er jaarrond teveel water. Maar uitgerekend in de periode dat de natuur en de landbouw vragen om hoge grondwaterstanden, is ook de vraag naar schoon drinkwater het grootst vanuit het toerisme. Tegelijk is de beschikbaarheid in voorjaar en zomer het laagst.
Al het drinkwater komt op Schiermonnikoog uit één zoetwaterbel op het eiland. Wateraanvoer is niet mogelijk. Wad- en weidevogels en ook toeristen gebruiken uiteindelijk dezelfde voorraad zoetwater. Daarom werken we nu aan een integraal waterplan voor het eiland. Een eerste pijler daarvoor is het bergen en vasthouden van regenwater in de natuur en in de polder en het beperken van de vraag naar drinkwater. We moeten bezoekers niet alleen wijzen op de pracht van de waddennatuur, maar ook op de schaarste van water.
Een tweede pijler is het hergebruiken van water. Kunnen we misschien met het nóg verder zuiveren van het afvalwater zorgen voor een bron van water om bijvoorbeeld de toiletten mee door te spoelen of de grondwatervoorraad aan te vullen? Dat zijn allemaal zaken die kunnen helpen om de schaarste in de zomer op te vangen.”
Bang voor verzilting
Ter Hennepe – zelf oud-medewerker van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht – ziet ook dat zoetwater op een klein Waddeneiland een weerbarstig probleem is. “Het Wetterskip en ook de boeren zijn natuurlijk heel huiverig voor zaken als verzilting. Toen wij met de wens kwamen om in het voorjaar water uit de sloten op het land te pompen, om zo een plas-dras paradijsje voor scholekster en grutto te maken, gingen de handen dan ook niet direct op elkaar. Het Wetterskip wilde eerst zeker weten dat die pompen voor plas-drasplekken geen onbeheersbare situaties voor de waterhuishouding zouden veroorzaken. Inmiddels hebben we samen met het Wetterskip drie pompen geïnstalleerd die komend voorjaar water op het land kunnen zetten. Dit voorjaar is zoals iedereen weet ‘nogal nat’ geweest, dus de echte vuurdoop hebben we nog niet gehad.”
Landbouwtransitie
Niet alleen de veranderingen in het water vragen om een andere kijk op de toekomst, zo realiseert Kok zich. “De landbouw maakt sowieso een transitie door op Schiermonnikoog, met het verdwijnen van een aanzienlijk deel van de melkkoeien. Intensievere melkveehouderij maakt plaats voor extensieve teelt en snijmaïs maakt plaats voor strokenteelt en meer kruidenrijk grasland. Dat komt de biodiversiteit ten goede. Hydrologisch gezien hoeft er geen enkel bezwaar te zijn tegen deze transitie, sterker nog deze zullen elkaar alleen maar versterken.”
Eén zoetwaterbel
“Uiteindelijk”, zo stelt Ter Hennepe, “zullen we aan een situatie moeten werken waarbij het overtollige zoete water uit de winter wordt vastgehouden, om ook in de zomer water in de sloten te houden. Dat geldt op dit eiland nog meer dan elders in Nederland. En dat zal alleen nog maar nijpender worden met de verwachte veranderingen van het klimaat. De winters zullen natter worden en de zomers droger.”
Kok zoekt het antwoord ook in optimalisatie van het waterbeheer. “Traditioneel werken waterschappen en boeren met een zomer- en een winterpeil op hun land. Dat systeem is te rigide geworden. We zullen veel meer naar de actuele situaties moeten kijken. Kan het peil misschien iets verhoogd worden met oog op een komende periode van droogte? Of moet er extra gespuid worden in verband met dreigende overlast? Het hele winterse overschot vasthouden zal nooit gaan. Dan komen alle polders onder te staan. Maar met meer maatwerk, besparing en circulariteit kunnen we boeren, burgers én de natuur beter bedienen.”
Samenwerking met Van Schier boeren
Om de weidevogels op Schiermonnikoog beter te beschermen, bundelen Vogelbescherming Nederland en de boeren van Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog hun krachten. Lees in dit artikel meer over deze samenwerking.
Tekst: Rob Buiter
Foto: Jelle de Jong