Documentaire Strand toont kwetsbaarheid van kustvogels

Het doet haast plaatsvervangend pijn aan je ogen: het beeld van een broedende dwergstern die bijna wordt bedolven onder het stuivende, natte zand op een verder woest en leeg strand. De vogel wordt tot aan zijn dichtgeknepen ogen ingebouwd in een langzaam vormend ‘duintje’ tegen zijn borst. Totdat hij opstaat, zijn veren schudt en drie kwetsbare eitjes weer onder het zand vandaan wurmt. Bekijk hier de trailer.

Pinguïns

“Zelf kreeg ik bij deze beelden associaties met de keizerspinguïns die op Antarctica in sneeuwstormen stokstijf met een ei op hun zwemvliezen blijven staan”, zegt Ruben Smit, de maker van de documentaire Strand. “Dit is de natuur in haar meest pure rauwheid.”

“De documentaire is onderdeel van een soort tweeluik”, legt Smit uit. “Behalve de film die 5 februari op de publieke omroep wordt uitgezonden, gaan we online en in bezoekerscentra ook in debat met kijkers en bezoekers, op basis van de wad- en strandbeelden. Wat kan je doen om het kwetsbare ecosysteem dat het strand in feite is, te beschermen?”

Loslopende honden

De kijker kan zich om te beginnen verwonderen over de pure natuur op het strand. Want als je op een gemiddeld Nederlands strand banjert bij Bergen, Zandvoort of Scheveningen, heb je er misschien geen idee van dat er ook nog ongekende natuur te vinden is aan de kust, zoals op de wadden en prachtig is vastgelegd voor deze productie. Smit: “Er zijn dus echt nog steeds plekken waar strandbroeders terecht kunnen. Dwergsterns of strandplevieren, ze zijn er nog. Niet veel meer, maar toch. En als je dan ziet hoe een loslopende hond aan de eitjes van een opgevlogen dwergsterntje snuffelt, dan snap je direct wat voor impact wij kunnen hebben op die kwetsbare natuur.”

Beschermen met een touwtje

Veel van de stranden waar nog strandbroeders als strandplevier en dwergstern te vinden zijn, liggen op de Waddeneilanden. “En daar leer je dus ook hoe die natuur beschermd kan worden”, vindt Smit. “In de documentaire laten we onder andere zien hoe een zogenoemd groen strand ontstaat op Ameland. Het begint met een laagje bacteriën op het natte, zoute zand en het eindigt met planten die zoet regenwater vasthouden en een soort moeras vormen. En het mooiste is: de meest kwetsbare stukken van dat Amelander strand blijken effectief beschermd te kunnen worden door een simpel touwtje dat bezoekers bij broedvogels weghoudt.”

Stinkende mosdiertjes

Niet alleen de recreanten moeten oog krijgen voor de geweldige natuur die een strand kan bieden, vindt Smit. “Ook bij de beheerders, zoals gemeenten, is nog een wereld te winnen. Dat bijvoorbeeld de gemeente Katwijk een dikke laag mosdiertjes in de zomer weghaalt, omdat het enorm kan stinken tussen de badgasten, daar kan je je misschien wel iets bij voorstellen. Maar moeten die mosdiertjes echt overal weggeschept worden?”, zo vraag de filmer zich bijna retorisch af. “Dat vloedmerk met mosdiertjes en ander organisch materiaal is de basis voor heel veel ander strandleven. Daar komen bijvoorbeeld strandvlooien op af, die vervolgens weer voedsel zijn voor de strandplevier en andere vogels op het strand.”

Opportunisten

Het strand, zo leert de documentaire, is het domein voor pioniers en opportunisten, die niet bang zijn voor de dynamiek van dit biotoop. “Maar pionieren gaat alleen als je een beetje met rust wordt gelaten; zonder massa’s mensen dus. En opportunisten moet je ook wel de letterlijke opportunity geven, de mogelijkheid dus om hun natuurlijke gedrag te vertonen. Het beeld van een slechtvalk op een duintje met op de achtergrond de wandelaars, of een stern die opvliegt voor langsrazende mountainbikes, laat zien dat die broodnodige rust in ons land enorm onder druk staat.”

Voorlichting

Smit roept de gezamenlijke beheerders van de stranden langs Noord- en Waddenzee dan ook op om rust te creëren. “Met wat simpele voorlichting moet dat zelfs in Nederland mogelijk zijn. En als er echt hardere bescherming nodig is, dan zie je op de Kwade Hoek, op Goeree hoe een hek heel effectief kan zijn om die twee tot drie maanden dat de vogels broeden rust te genereren.”

Hoed af

“Wat dat betreft hoop ik dat kijkers net zo gefascineerd zullen raken door het strand als ik, tijdens het maken van deze docu”, zegt Smit. “Als je zo’n piepkleine strandplevier ziet foerageren op strandvlooien, dan valt hopelijk het kwartje. Dat vogeltje heeft geen aangeharkt en volgepakt strand nodig, maar rust en een lekker rottend vloedmerk waar eten uit tevoorschijn komt. En als je dan die kleine eitjes, niet groter dan een euro, in het stuivende zand ziet liggen, dan kan je niet anders dan je hoed heel diep afnemen voor zo’n vogeltje. Die gun je alle rust en ruimte.”

Strand wordt 5 februari om 19:30 uitgezonden door BNNVARA op NPO2 en is gemaakt in opdracht van Wij&Wadvogels. Meer informatie: www.WADdoejij.nl/strand 

Tekst: Rob Buiter
Beeld: Ruben Smit Productions